Όλα όσα θα θέλατε να ξέρετε για την οικονομική κρίση

Οι ερωτήσεις που κανείς δεν σας απάντησε

Πώς ξεκίνησε το κακό;
Το κακό ξεκίνησε από την απληστία των τραπεζών οι οποίες, θέλοντας να βγάλουν περισσότερα κέρδη, υποεκτίμησαν τους κινδύνους που ανελάμβαναν επενδύοντας τα χρήματα των καταθετών. Τα κέρδη των τραπεζών προέρχονται από τα δάνεια που δίνουν και όχι από τις καταθέσεις, οι οποίες θεωρούνται «παθητικό». Και αυτό διότι από τα δάνεια εισπράττουν τόκους, δηλαδή έχουν κέρδος, ενώ στις καταθέσεις πληρώνουν τόκους, άρα τους δημιουργούν ζημιά. Προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη τους οι τράπεζες έδιναν όσο περισσότερα δάνεια μπορούσαν.
Τι ήταν τα subprime;
Στις ΗΠΑ και στην Αγγλία οι τράπεζες δάνειζαν για την αγορά σπιτιού ως και 120% της αξίας του. Στις ΗΠΑ τα δάνεια που δίνονταν σε ανθρώπους χωρίς περιουσία, χωρίς εισόδημα και τελικά χωρίς δυνατότητα αποπληρωμής αποκαλούνταν subprime και αυτά ήταν τα πρώτα που «έσκασαν», προκαλώντας ένα ντόμινο προβλημάτων στις τράπεζες. Δεν ήταν όμως μόνο τα στεγαστικά που είχαν πρόβλημα, αλλά ένα πλήθος δανείων και επενδύσεων σε σύνθετα τραπεζικά προϊόντα τα οποία έχασαν τελείως την αξία τους και κατέστρεψαν κυριολεκτικά τις μεγαλύτερες τράπεζες των ΗΠΑ και μερικές από τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου. Τα προϊόντα αυτά σήμερα τα ονομάζουμε «τοξικά», ενώ πριν από λίγους μήνες εθεωρούντο η επιτομή της τραπεζικής πρακτικής. Πώς δημιουργήθηκε το πρόβλημα στις τράπεζες; Με τα στεγαστικά και τα τοξικά να σκάνε το ένα μετά το άλλο, οι τράπεζες δεν είχαν ρευστότητα, οι υπόλοιπες τράπεζες- επειδή δεν ήξεραν ποιες έχουν πρόβλημα με τα τοξικά- έπαψαν να χρηματοδοτούν η μία την άλλη, τελικά όλες οι τράπεζες έκοψαν όλες τις χρηματοδοτήσεις, οι επιχειρήσεις δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν, σταμάτησαν να πληρώνουν, έκαναν απολύσεις, πολλές έκλεισαν και έτσι το ντόμινο της κρίσης σάρωσε και συνεχίζει να σαρώνει την οικονομία παγκοσμίως.
Πώς γίνεται ένα πρόβλημα της αμερικανικής αγοράς ακινήτων να διαλύει τις οικονομίες της Ευρώπης και ολόκληρου του κόσμου;
Μία από τις αιτίες της εξάπλωσης του προβλήματος σε ολόκληρο τον κόσμο είναι η παγκοσμιοποίηση. Το άνοιγμα των οικονομιών, η ελεύθερη μετακίνηση κεφαλαίων από ήπειρο σε ήπειρο και από χώρα σε χώρα, η ενοποίηση όλων των αγορών είναι η αιτία της «επιδημίας». Στα τοξικά τραπεζικά προϊόντα επένδυαν όχι μόνο οι αμερικανικές τράπεζες αλλά τράπεζες από ολόκληρο τον κόσμο. Επένδυαν επίσης ασφαλιστικές εταιρείες, ασφαλιστικά ταμεία, εταιρείες επενδύσεων, επενδυτικές τράπεζες και ιδιώτες.
Ποιοι είναι εκτεθειμένοι στην κρίση;
Υπό μιαν έννοια όλοι μας είμαστε εκτεθειμένοι σε αυτή την κρίση, ακόμη και αν έχουμε μιαν απλή κατάθεση. Και αυτό διότι οι τράπεζες δεν τοποθετούν τα χρήματα των καταθέσεών μας σε ένα θησαυροφυλάκιο, αλλά τα δανείζουν σε επιχειρήσεις και ιδιώτες, τα δανείζουν η μία στην άλλη ή τα επενδύουν σε κάθε είδους τραπεζικά και χρηματιστηριακά προϊόντα προκειμένου να πάρουν μεγάλες αποδόσεις. Συνεπώς κάθε ένα ευρώ που έχουμε καταθέσει στις τράπεζες είναι δανεισμένο ή επενδεδυμένο κάπου.
Γιατί οι μεγάλοι εγκέφαλοι της οικονομίας,οι τραπεζίτες,οι χρηματιστές,οι οικονομολόγοι δεν προέβλεψαν την κρίση;
Ο λόγος για τον οποίο κανένας δεν προέβλεψε την κρίση ήταν ότι κανένας δεν είχε συμφέρον να την προβλέψει. Αντίθετα, όλοι είχαν λόγους να θεωρούν ότι όλα θα συνεχίσουν να πηγαίνουν καλά. Εξηγούμαι: Οι τράπεζες βγάζουν κέρδη όταν δίνουν δάνεια. Οσο περισσότερα δάνεια τόσο περισσότερα κέρδη. Οσο περισσότερα κέρδη τόσο μεγαλύτερες αμοιβές και μεγαλύτερα μπόνους για τα στελέχη. Εδώ κρύβεται το κλειδί για να αντιληφθούμε την κρίση. Ενας αμερικανός τραπεζίτης, για παράδειγμα, έδινε ένα δάνειο για σπίτι σε έναν Αμερικανό χωρίς αποταμίευση και χωρίς περιουσία. Υποθήκευε το σπίτι. Παρ΄ όλα αυτά γνώριζε ότι μάλλον δεν θα μπορέσει να εισπράξει το δάνειο αφού ο δανειολήπτης ήταν αφερέγγυος.
Αφού ο αμερικανός τραπεζίτης ήξερε τον κίνδυνο γιατί δάνειζε;
Διότι εκεί έκανε το μεγάλο κόλπο που ονομάζεται «τιτλοποίηση» ή «securitization». Συγκέντρωνε δηλαδή όλα αυτά τα επικίνδυνα, τα κακά δάνεια και τα ονόμαζε «ασφαλές ομόλογο». Το ομόλογο αυτό το πούλαγε σε άλλες τράπεζες ή σε ασφαλιστικά ταμεία ή σε επενδυτές, οι οποίοι το αγόραζαν επειδή ήταν ασφαλές. Και ήταν ασφαλές διότι το εξέδιδε η τράπεζα. Ετσι η τράπεζα έπαιρνε από την αγορά τα χρήματα που είχε δανείσει στους κακοπληρωτές. Και εφόσον έπαιρνε χρήματα, τα δάνειζε ξανά σε άλλους κακοπληρωτές και έτσι είχε δανείσει τα διπλά λεφτά στους διπλάσιους κακοπληρωτές. Γιατί; Για να βγάλει περισσότερα κέρδη και να πάρουν τα στελέχη της μεγαλύτερα μπόνους. (Μιλάμε για μπόνους δισεκατομμυρίων δολαρίων στις ΗΠΑ, δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ευρώπη και εκατομμυρίων ευρώ στην Ελλάδα.)
Πώς δικαιολογούσαν αυτά τα κακά δάνεια οι τραπεζίτες;
Ελεγαν ότι η αγορά ακινήτων θα συνεχίσει να ανεβαίνει, συνεπώς τα δάνεια ήταν καλυμμένα από τις αξίες των ακινήτων. Οταν οι αξίες των ακινήτων άρχισαν να πέφτουν, άρχισαν να «σκάνε» και τα κακά δάνεια. Οταν έσκασαν τα δάνεια, έσκασαν και τα «ασφαλή ομόλογα», αυτά που σήμερα τα λέμε «τοξικά», και μόλυναν το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα και δυστυχώς όλους τους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας. Και γιατί δεν προέβλεψαν την κρίση οι κεντρικές τράπεζες, οι επιτροπές κεφαλαιαγορών και οι κυβερνήσεις,ώστε να προστατέψουν τις οικονομίες; Οι λόγοι για τους οποίους κανένας από τους θεσμικούς παράγοντες δεν είχε προβλέψει την κρίση είναι δύο: Πρώτον, διότι ο καθένας έβλεπε το δικό του κομματάκι από τη συνολική εικόνα της οικονομίας και κανένας δεν έβλεπε ολόκληρη την εικόνα. Βλέπανε δηλαδή όλοι από ένα δέντρο (την τοπική οικονομία) και κανένας δεν έβλεπε το δάσος (την παγκοσμιοποιημένη οικονομία). Δεύτερον, διότι κανένας δεν ήθελε να πιστέψει ότι έρχεται τέτοια κρίση. Ακόμη και οι κεντρικές τράπεζες ομολογούν σήμερα ότι ήξεραν πως υπάρχει «τρελός δανεισμός» αλλά θεωρούσαν ότι τα δάνεια και η άνοδος όλων των αξιών δικαιολογούνται από τον ρυθμό αύξησης των κερδών των τραπεζών και των επιχειρήσεων. Θεωρούσαν επίσης όλοι ότι οι δυναμικοί τραπεζίτες είναι κάποιο είδος «γκουρού» των αγορών και ότι ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν. Αποδείχτηκε ότι το μόνο που ήξεραν να κάνουν καλά ήταν να βγάζουν μπόνους για τον εαυτό τους.
Υπάρχει κάποιος που ωφελείται από αυτή την κρίση;
Δυστυχώς από την κρίση αυτή ωφελήθηκαν μόνο αυτοί που την προκάλεσαν, δηλαδή τα μεγάλα στελέχη των επενδυτικών τραπεζών που εισέπραξαν κολοσσιαία μπόνους προκαλώντας τη φούσκα η οποία οδήγησε στην κρίση. Ωφελούνται επίσης αυτοί που έχουν τεράστιες αποταμιεύσεις σε μετρητά και οι οποίοι μπορούν να αγοράσουν τώρα φθηνότερα ακίνητα, επιχειρήσεις, μετοχές κτλ. Αυτοί όμως είναι ελάχιστοι, αφού όλοι οι πλούσιοι είχαν τοποθετήσει τα χρήματά τους σε διάφορες επενδύσεις που κατέρρευσαν. Γι΄ αυτό και η κρίση αυτή ονομάστηκε κρίση των κροίσων. Ωστόσο, επειδή δεν έχει τελειώσει, αντίθετα έχει αρχίσει να απλώνεται στην πραγματική οικονομία, ο κίνδυνος είναι ότι θα μετατραπεί σε γενικευμένη κρίση όλων μας.
Στην Ελλάδα, ποιος ωφελείται;
Αν θέλουμε να δούμε το πράγμα πιο χιουμοριστικά μπορούμε να πούμε ότι ο έλληνας δημόσιος υπάλληλος είναι ο πιο ωφελημένος (για την ώρα) από την κρίση άνθρωπος παγκοσμίως. Και αυτό διότι δεν κινδυνεύει να χάσει τη δουλειά του, δεν κινδυνεύει να μην εισπράξει τον μισθό του εκτός αν πτωχεύσει η χώρα- και μπορεί να αγοράσει σπίτια, μετοχές, αυτοκίνητα, βενζίνες, τρόφιμα, ρούχα, διακοπές και ό,τι άλλο θελήσει πολύ φθηνότερα. Ολοι οι άλλοι ζουν με το άγχος της απόλυσης, της μείωσης μισθού ή του κλεισίματος της εταιρείας στην οποία εργάζονται.
Πόσο θα κρατήσει αυτή η κρίση;
Αλλοι θεωρούν ότι η κρίση θα κρατήσει άλλον έναν χρόνο, άλλοι δύο ή τρία χρόνια, άλλοι ακόμη περισσότερο. Η αλήθεια είναι ότι ακόμη δεν έχουμε δει το βάθος της κρίσης. Ουδείς γνωρίζει πόσο μεγάλη είναι η καταστροφή στις τράπεζες και αν οι κυβερνήσεις αντέχουν να καλύψουν τις τρύπες και να σώσουν το τραπεζικό σύστημα. Ολα τα μέτρα που λαμβάνονται λύνουν ένα πρόβλημα και δημιουργούν ένα άλλο.
Πώς μεταφέρεται η κρίση από τα χρηματιστήρια στα νοικοκυριά και στην τσέπη μας;
Οι τράπεζες σταματάνε να δίνουν δάνεια και αυξάνουν τα επιτόκια των δανείων που έχουν δώσει. Τα νοικοκυριά δυσκολεύονται να πληρώσουν τις δόσεις των στεγαστικών, των καρτών κτλ. Οι τράπεζες αρχίζουν να κατάσχουν τα σπίτια και τα αυτοκίνητα, και τα νοικοκυριά περιορίζουν την κατανάλωσή τους γιατί δεν έχουν χρήματα. Ταυτόχρονα οι τράπεζες διακόπτουν τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων ή τους αυξάνουν τα επιτόκια. Οι επιχειρήσεις δυσκολεύονται να πληρώσουν και κάνουν απολύσεις. Ταυτόχρονα έχουν μειωθεί οι πωλήσεις τους επειδή τα νοικοκυριά μείωσαν την κατανάλωση. Τα κέρδη τους περιορίζονται και περνάνε σε ζημιές. Αρχίζουν τις απολύσεις και τη μείωση μισθών, ενώ πολλές κλείνουν. Οσοι χάνουν τη δουλειά τους δεν έχουν εισόδημα για να καταναλώσουν ούτε για να πληρώσουν τα δάνειά τους. Η μείωση της κατανάλωσης συνεχίζεται προκαλώντας νέα κλεισίματα επιχειρήσεων και νέα προβλήματα στις τράπεζες, που συνεχίζουν να περιορίζουν τα δάνεια και ούτω καθ΄ εξής. Αυτό είναι το πέρασμα της κρίσης από τις τράπεζες στην πραγματική οικονομία και στα νοικοκυριά.
Η κρίση δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στις αυτοκινητοβιομηχανίες καθώς σε πολλές περιπτώσεις οι πωλήσεις τους έχουν σχεδόν μηδενιστεί Εχουμε περάσει τα χειρότερα ή η κατάσταση θα επιδεινωθεί;
Δυστυχώς δεν έχουμε περάσει τα χειρότερα. Απ΄ ό,τι λένε όλοι οι οικονομολόγοι παγκοσμίως κανένας δεν γνωρίζει πού φτάνουν οι ζημιές. Ολα εξαρτώνται πλέον από τις αποφάσεις των ηγετών της Ευρώπης, των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας. Οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να αποφασίσουν τι και ποιους θα θυσιάσουν για να σώσουν τις οικονομίες τους. Είναι αποφάσεις δύσκολες και με μεγάλο κόστος για όλους. Οι περισσότεροι πάντως πιστεύουν ότι έχουμε αρκετούς μήνες μπροστά μας ώσπου να αντιληφθούμε το βάθος της κρίσης και να βγάλουμε συμπεράσματα για τη διάρκειά της.
Ποιο είναι το πιο αισιόδοξο σενάριο;
Το πιο αισιόδοξο σενάριο είναι να αποδώσουν τα μέτρα των κυβερνήσεων και να αποκατασταθεί η ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος. Αν αυτό συμβεί, οι τράπεζες θα αρχίσουν να χρηματοδοτούν ξανά την παγκόσμια οικονομία και η ισορροπία θα αποκατασταθεί σχετικά σύντομα.
Ποιο είναι το πιο απαισιόδοξο σενάριο για την παγκόσμια οικονομία;
Το πιο απαισιόδοξο σενάριο είναι να μην αποδώσουν τα μέτρα διότι οι ζημιές θα είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτά που μπορούν να δώσουν οι κυβερνήσεις, να συνεχιστεί η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος, η απαξίωση όλων των αξιών να οδηγήσει σε απώλειες περιουσιών, σε μαζικό κλείσιμο επιχειρήσεων και σε μεγάλα διψήφια ποσοστά ανεργίας. Μια νομισματική κρίση που θα απαξίωνε το χρήμα θα έφερνε την ολοκληρωτική καταστροφή της παγκόσμιας οικονομίας.
Ποιες χώρες θα υποφέρουν περισσότερο;
Οι χώρες που υποφέρουν περισσότερο μέχρι στιγμής είναι αυτές που η ευημερία τους στηρίζεται στο τραπεζικό τους σύστημα, στα χρηματιστήρια και στη βιομηχανία. Η Βρετανία και οι ΗΠΑ βλέπουν το τραπεζικό τους σύστημα να καταρρέει. Οι τράπεζες απολύουν κατά χιλιάδες τους υπαλλήλους τους. Οι βιομηχανίες τους μειώνουν την παραγωγή και απολύουν τους εργάτες. Οι αξίες των ακινήτων και όλων των άλλων περιουσιακών στοιχείων τους μειώνονται. Το ίδιο συμβαίνει και στις άλλες βιομηχανικές χώρες. Οι αναπτυσσόμενες χώρες τη γλιτώνουν; Κάθε άλλο. Οι αναπτυσσόμενες χώρες που είχαν στηριχτεί στην εισροή ξένων κεφαλαίων καταρρέουν. Η Ισλανδία, που στηριζόταν στη βρετανική οικονομία, κατέρρευσε. Η Ρουμανία, η οποία απολάμβανε ταχύ ρυθμό ανάπτυξης λόγω των ξένων επενδύσεων, βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Επίσης, χώρες με αδύναμη οικονομία, μεγάλο χρέος και ελλείμματα, όπως η Ελλάδα, έχουν σοβαρό πρόβλημα. Τελικά κανένας δεν γλιτώνει από αυτή την κρίση.
Ποιοι κλάδοι της οικονομίας θα έχουν τις μεγαλύτερες ζημιές;
Τις μεγαλύτερες ζημιές μέχρι στιγμής έχουν οι τράπεζες και η ναυτιλία. Οι μεν τράπεζες λόγω του ότι πρόκειται για πιστωτική κρίση, οι δε ναυτιλιακές διότι μειώθηκε ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου, έπεσαν οι τιμές των ναύλων και των καραβιών και ακρίβυναν τα δάνεια. Καθώς η ναυτιλία είχε γνωρίσει πρωτοφανή ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία λόγω του υψηλού ρυθμού της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης, έχει αποθέματα ρευστού. Αλλά τα πράγματα δεν είναι καλά διότι πλεονάζουν τη στιγμή αυτή τα καράβια και η ζήτηση παραμένει χαμηλή. Τεράστιες ζημιές αντιμετωπίζουν όλες οι βιομηχανίες και κυρίως οι αυτοκινητοβιομηχανίες, αλλά και ο κλάδος της οικοδομής και του real estate. Οταν αυτοί οι κλάδοι, που είναι οι σημαντικότεροι της παγκόσμιας οικονομίας, υποφέρουν, υποφέρουν μαζί τους και όλοι οι άλλοι, καθώς όλες οι οικονομικές δραστηριότητες είναι απόλυτα συνδεδεμένες μεταξύ τους.
Συνήθως όταν πέφτουν οι μετοχές ανεβαίνει κάτι άλλο.Σήμερα πέφτουν όλες οι αξίες μαζί.Γιατί;
Διότι όλες οι αξίες ανέβαιναν τα προηγούμενα χρόνια λόγω της ψευδούς εντύπωσης ότι υπάρχει ρευστότητα. Η ρευστότητα ήταν όμως δανεική και τώρα που τα δανεικά τελείωσαν, όλες οι αξίες καταρρέουν ταυτοχρόνως. Αυτή είναι η διαφορά των επενδύσεων που γίνονται με αληθινό χρήμα από τις επενδύσεις που γίνονται με δανεικά.
Τι αλλαγές θα φέρει αυτή η κρίση στο οικονομικό τοπίο;
Κατ΄ αρχήν θα εξαφανιστούν πολλές επιχειρήσεις από αυτές που υπάρχουν σήμερα. Η ανεργία θα αυξηθεί, αλλά θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας σε νέους κλάδους που ως σήμερα δεν υπήρχαν. Πολλές τράπεζες θα γίνουν κρατικές, αφού οι κυβερνήσεις βάζουν χρήματα των φορολογουμένων για να τις διασώσουν. Ταυτόχρονα θα αυξηθούν όλοι οι έλεγχοι και θα ενισχυθούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί όλων των κρατών. Οι δανειοδοτήσεις θα περιοριστούν και τα δάνεια θα δίνονται δυσκολότερα. Πολλοί μιλούν για μια νέου τύπου οικονομία που δεν θα θυμίζει σε τίποτε όλα αυτά που ξέραμε τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλά κανένας δεν μπορεί ακόμη να περιγράψει με ακρίβεια πώς θα είναι αυτή η νέα οικονομία. Ενδέχεται βεβαίως να μην γίνει τίποτε από όλα αυτά και μετά την κρίση να ξεκινήσει ξανά μια νέα ανοδική πορεία η οποία θα επαναδημιουργήσει σταδιακά μιαν εξίσου μεγάλη ή και μεγαλύτερη φούσκα.
Είναι αλήθεια ότι πέθανε ο καπιταλισμός και ότι ξαναγυρνάμε στην κρατική οικονομία;
Η αλήθεια είναι ότι οι αγορές δεν μπορούν να αυτορρυθμίζονται. Ή μάλλον ότι για να επανέλθουν σε ισορροπία ύστερα από κρίση θα πρέπει να καταστραφεί μεγάλο μέρος της επιχειρηματικής κοινότητας, να απολυθούν εκατομμύρια εργαζόμενοι και να επικρατήσουν συνθήκες φτώχειας σε τεράστιους πληθυσμούς. Αυτά όμως οδηγούν σε κοινωνικές εκρήξεις και για τον λόγο αυτόν μπορούμε με βεβαιότητα πλέον να πούμε ότι ο ρόλος του κράτους στις οικονομίες πρέπει να αυξηθεί και η ασυδοσία των αγορών να περιοριστεί.
Ποιες είναι οι ασφαλέστερες και αποδοτικότερες επενδύσεις σήμερα;
Καμία επένδυση δεν είναι ασφαλής. Μέχρι στιγμής η ασφαλέστερη τοποθέτηση είναι η κατάθεση στις τράπεζες. Και αυτό διότι οι κυβερνήσεις έχουν δηλώσει ότι εγγυώνται τις καταθέσεις και ότι θα στηρίξουν τα τραπεζικά συστήματα. Βεβαίως, αν αυτό αποδειχθεί ότι δεν είναι εφικτό ή αν απαξιωθεί το μετρητό, τότε και οι καταθέτες θα χάσουν. Οι σύμβουλοι επενδύσεων συστήνουν «καλάθια» επενδύσεων, δηλαδή τοποθέτηση των χρημάτων σε διαφορετικά προϊόντα, όπως πολύτιμα μέταλλα (χρυσός, ασήμι κ.ά.), τρόφιμα (ρύζι, καφές, τσάι), πετρέλαιο κτλ. Ενα τέτοιο καλάθι θεωρείται ασφαλές για περιόδους μεγάλης κρίσης.
Η επένδυση σε ακίνητα είναι ενδεδειγμένη;
Η αγορά ακινήτων ή γης εκεί όπου έχουν πέσει πολύ οι τιμές και όπου ευνοεί η ισοτιμία των νομισμάτων είναι συνήθως μια έξυπνη επένδυση. Το Λονδίνο, για παράδειγμα, έχει γίνει για τους Ελληνες πολύ φθηνότερο απ΄ ό,τι ήταν, διότι η στερλίνα έχει πέσει κοντά στο 1 ευρώ και οι τιμές των σπιτιών έχουν μειωθεί κατά 30% από τα υψηλά σημεία τους και συνεχίζουν να μειώνονται. Επειδή όμως κανένας δεν ξέρει πού βρίσκεται ο πάτος ούτε για τα ακίνητα στο Λονδίνο ούτε για τη στερλίνα, είναι και δύσκολη η απόφαση της πραγματοποίησης μιας επένδυσης τώρα.
Πόσο επικίνδυνη είναι η επένδυση σε μετοχές;
Θεωρητικά οι μετοχές μπορούν να αποτελέσουν καλή επένδυση σε διεθνές επίπεδο διότι έχουν πέσει οι τιμές τους. Τα κριτήρια όμως τα οποία πρέπει σήμερα να χρησιμοποιήσει ο επενδυτής δεν είναι πόσα κέρδη θα βγάλει μια μετοχή βραχυπρόθεσμα, αλλά αν η εταιρεία αυτή θα υπάρχει μετά το τέλος της κρίσης. Αν υπάρχει, είναι βέβαιον ότι θα την έχει αγοράσει φθηνά και θα βγάλει μεγάλα κέρδη. Προτού ανεβεί φυσικά η μετοχή αυτή ενδέχεται να πέσει ακόμη αρκετά, οπότε ο επενδυτής θα πρέπει να σκεφτεί αν έχει άνεση χρόνου και γερά νεύρα ώστε να αντέξει τις διακυμάνσεις.
Μήπως θα πρέπει να αγοράσω χρυσό;
Ο χρυσός θεωρείται ιστορικά το ασφαλέστερο οικονομικό καταφύγιο σε περιόδους κρίσεων. Ηδη η τιμή του έχει ξεπεράσει τα 1.000 δολάρια ανά ουγκιά και πολλοί εκτιμούν ότι όσο βαθαίνει η κρίση ο χρυσός θα ανεβαίνει. Ισως να συμβεί αυτό, ίσως και όχι. Ουδείς γνωρίζει τι θα ανεβεί και τι θα πέσει. Αλλά το να έχει κανείς ένα μικρό μέρος της αποταμίευσής του σε χρυσό (χρυσές λίρες για τους κοινούς θνητούς) δεν βλάπτει.
Ο χρυσός θα γίνει μέσον συναλλαγής;
Το να χρησιμοποιηθεί ξανά ο χρυσός ως νόμισμα καθημερινών συναλλαγών είναι αρκετά τραβηγμένο. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει πρώτα να απαξιωθούν όλα τα νομίσματα, πράγμα που δεν είναι ορατό στο άμεσο μέλλον. Εξάλλου σε μια τέτοια περίπτωση θα είναι τόσο μεγάλη η παγκόσμια φτώχεια ώστε θα είναι ύβρις να έχει κανείς χρυσό και να συναλλάσσεται με αυτόν. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση θα είναι τέτοια η καταστροφή ώστε θα πρέπει να διαθέσει τον χρυσό του για να αποκτήσει ένα μπολ ελιές ή ένα πιάτο ρύζι, οπότε καλύτερα θα είναι να έχει ένα χωράφι με ελιές.
Ποια είναι τα μέτρα που προτείνουν οι διεθνείς οργανισμοί;
Η μόνη λύση που προτείνεται μέχρι στιγμής είναι η χορήγηση ρευστότητας στις τράπεζες και στις επιχειρήσεις από τα κρατικά ταμεία. Να δώσουν δηλαδή χρήματα οι κυβερνήσεις στις τράπεζες ώστε να συνεχίσουν τη χρηματοδότηση της οικονομίας.
Τι κάνουν οι κυβερνήσεις;
Οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν ήδη δώσει αρκετά χρήματα στις τράπεζες και σε μεγάλες επιχειρήσεις και θα συνεχίσουν να δίνουν όσο αντέχουν. Το ζήτημα είναι ότι πολλές κυβερνήσεις, όπως η ελληνική, δεν έχουν χρήματα και δανείζονται διαρκώς από τους διεθνείς δανειστές, οι οποίοι όμως εκμεταλλευόμενοι την ανέχεια ζητούν τοκογλυφικά επιτόκια. Οι κυβερνήσεις σε αντάλλαγμα για τα χρήματα που δίνουν στις τράπεζες και στις βιομηχανίες παίρνουν τις μετοχές τους και έτσι ξαναγυρνάμε στον κρατικό έλεγχο τραπεζών και επιχειρήσεων ύστερα από δεκαετίες αποκρατικοποίησης.
Ποιο θα είναι το κόστος των λύσεων αυτών και ποιος θα το πληρώσει;
Το κόστος ασφαλώς το πληρώνει ο κρατικός προϋπολογισμός, δηλαδή οι πολίτες όλων των κρατών, οι οποίοι θα πρέπει να πληρώσουν αυξημένους φόρους και να απολαύσουν λιγότερες υπηρεσίες δωρεάν υγείας, παιδείας και κοινωνικής ασφάλισης, για να βρεθούν τα χρήματα σωτηρίας των τραπεζών.
Πώς θα αντιδράσουν οι κοινωνίες;
Οι κοινωνίες δεν έχουν περιθώρια άρνησης της υποχρεωτικής σωτηρίας του τραπεζικού συστήματος. Φυσικά, έχουν περιθώρια αντίδρασης στο κόστος αυτών των λύσεων, η οποία αναμένεται να εκδηλωθεί με μαζικές διαδηλώσεις και ταραχές σε ολόκληρο τον κόσμο. Και αυτό είναι το φυσικό-νομοτελειακό επακόλουθο μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης η οποία οδηγεί στην ανεργία και στη φτώχεια εκατομμύρια αθώους πολίτες εξαιτίας της υπερβολικής απληστίας και της ελλιπούς εποπτείας του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος.
Πώς θα αποφύγουμε στο μέλλον τέτοιες κρίσεις;
Η απληστία είναι στη φύση του ανθρώπου και είναι η γενεσιουργός αιτία της οικονομίας. Αλλά τα κράτη έχουν υποχρέωση αυστηρότερων ελέγχων και δικαιότερης διανομής του πλούτου. Μόνο μέσω του ρόλου των κρατών και των ελεγκτικών μηχανισμών μπορούν να αποφευχθούν τέτοια φαινόμενα στο μέλλον.
Τι θα γίνει μετά την κρίση; Πώς θα κινηθούν οι τιμές των εμπορευμάτων και οι αγορές μετά την κρίση;
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι να αρχίσει μια ξέφρενη άνοδος των τιμών όλων των αξιών, των μετοχών, των ακινήτων, των εμπορευμάτων και των τροφίμων, που θα οδηγήσει σε νέα φούσκα, υπερπληθωρισμό και νέα κατάρρευση πολύ σύντομα.
Πώς μεταφέρθηκε η διεθνής κρίση στην ελληνική οικονομία;
Η ελληνική οικονομία είναι μέρος της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας οικονομίας και ταυτόχρονα είναι ελλειμματική. Η κυβέρνηση δανείζεται κάθε χρόνο δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ (44 εφέτος) για να καλύψει τις ανάγκες του Δημοσίου αλλά και τους τόκους του εξωτερικού μας χρέους, που φτάνει τα 250 δισ. ευρώ. Σε μια περίοδο όπου οι πιστώσεις έχουν σταματήσει, είναι δύσκολο να βρίσκουμε δανεικά. Στο μεταξύ οι ελληνικές τράπεζες επίσης δεν βρίσκουν εύκολα δανεικά από το διεθνές σύστημα και έτσι κόβουν τα δάνεια και δημιουργούν προβλήματα σε όλες τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες δανειολήπτες.
Ποια είναι τα τοπικά προβλήματα που μας φέρνουν σε τόσο δύσκολη θέση;
Το υψηλό δημόσιο χρέος και το έλλειμμα των συναλλαγών μας με το εξωτερικό, το οποίο πλησιάζει τα 40 δισ. ευρώ εφέτος, είναι δύο από τα πολλά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Γενικότερα έχουμε πρόβλημα εσόδων. Η ελληνική οικονομία στηρίζεται κατά 50% στο Δημόσιο (που έχει έλλειμμα και χρέος) και σε τέσσερις βασικούς κλάδους: στις τράπεζες- που έχουν πρόβλημα-, στη ναυτιλία- που έχει καταρρεύσει παγκοσμίως -, στην οικοδομή- που έχει παγώσεικαι στον τουρισμό- που αναμένεται ότι θα μειωθεί σημαντικά. Ολοι οι άλλοι κλάδοι στηρίζονται σε αυτούς τους τέσσερις και στο Δημόσιο και κανένας αυτή τη στιγμή δεν παράγει έσοδα. Ταυτόχρονα, η φοροδιαφυγή, η διαφθορά και η γραφειοκρατία έχουν καταδικάσει τον δημόσιο τομέα, που δυσκολεύεται να βοηθήσει σε περιόδους κρίσεως.
Πώς θα νιώσουν τα ελληνικά νοικοκυριά την κρίση;
Το κλείσιμο επιχειρήσεων, η μείωση της κατανάλωσης, η αύξηση της ανεργίας είναι τα άμεσα επακόλουθα της οικονομικής κρίσης για τα ελληνικά νοικοκυριά. Με εξαίρεση τους δημοσίους υπαλλήλους, οι υπόλοιποι δεν μπορούμε να θεωρούμε δεδομένη την επιβίωση της εταιρείας στην οποία δουλεύουμε ούτε τη δική μας παραμονή στην εργασία μας. Ακόμη και οι ελεύθεροι επαγγελματίες κινδυνεύουν από τη μείωση της κατανάλωσης, ενώ τα επιτόκια των δανείων αυξάνονται για όλους, δυσκολεύοντας την κατάσταση. Από την άλλη πλευρά, μικρή ανακούφιση προσφέρει η μείωση των τιμών και του πληθωρισμού λόγω χαμηλής ζήτησης. Αν πάντως η κυβέρνηση αποφασίσει να αυξήσει τους φόρους για να αντιμετωπίσει την κρίση- πρακτική που θα αποδειχθεί τραγικά λανθασμένη-, τα νοικοκυριά θα υποφέρουν πολύ περισσότερο.
Αν δεν είχαμε το ευρώ και αν δεν ήμασταν στην ΕΕ,μήπως θα ήμασταν καλύτερα;
Αν δεν είχαμε το ευρώ, δεν θα είχαμε ούτε τη δραχμή. Οι διεθνείς συνθήκες είναι τέτοιες ώστε η δραχμή θα είχε υποτιμηθεί με ραγδαίο ρυθμό και η ελληνική οικονομία θα είχε κυριολεκτικά καταστραφεί. Δανεικά δεν θα βρίσκαμε από πουθενά και θα είχαμε ακολουθήσει τον δρόμο της Ισλανδίας, της πρώτης χώρας που κατέρρευσε από την κρίση. Η μόνη εγγύηση που έχουμε σήμερα είναι η συμμετοχή μας στην ΕΕ και στο ευρώ.
Υπάρχει περίπτωση να μας διώξουν από την ΕΕ; Δεν υπάρχει διαδικασία εξόδου μιας χώρας από το ευρώ και η ΕΕ έχει διαβεβαιώσει ότι καμία χώρα δεν θα φύγει από την Ενωση. Επίσης άρχισαν να δίδονται διαβεβαιώσεις για οικονομική στήριξη, η οποία βεβαίως θα συνοδευτεί από σκληρούς όρους.
Υπάρχει περίπτωση να επιστρέψουμε στη δραχμή αναγκαστικά;
Καμία περίπτωση επιστροφής στη δραχμή δεν υπάρχει. Ακόμη και αν η ΕΕ μας το ζήταγε, δεν θα μπορούσε να το επιβάλει. Ξέρετε κανέναν Ελληνα που θα του έλεγαν να παραδώσει τα ευρώ του και να ξαναπάρει πίσω τις δραχμές και θα το έκανε; Δεν υπάρχει.
Ποια είναι τα μέτρα που θα πάρει η ελληνική κυβέρνηση;
Η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει μέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας και των κεφαλαίων των τραπεζών με 28 δισ. ευρώ, μέτρα μείωσης των δαπανών και αύξησης των φορολογικών εσόδων. Εβαλε επίσης πλαφόν στις αμοιβές των προέδρων των ΔΕΚΟ και ελέγχους στις αμοιβές των τραπεζικών στελεχών όσων τραπεζών χρησιμοποιούν την κρατική βοήθεια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα των μέτρων της ελληνικής κυβέρνησης και ενδέχεται να πιέσει και για τη λήψη επιπλέον μέτρων. Στο συρτάρι του υπουργού Οικονομίας υπάρχουν εισηγήσεις για την αύξηση των φόρων παρ΄ ότι η παγκόσμια κοινότητα κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση.
Ποια μέτρα θα μας επιβάλει η ΕΕ αν μπούμε σε επιτήρηση;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέχρι στιγμής παραμένει προσηλωμένη στον στόχο της μείωσης του ελλείμματος κάτω από το 3% του ΑΕΠ. Η λογική αυτή βεβαίως δεν λαμβάνει υπόψη τις τρέχουσες συγκυρίες. Αναμένεται όμως ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες θα λάβουν μέτρα υποστήριξης των ευρωπαϊκών χωρών και θα αφήσουν για αργότερα τον στόχο μείωσης του ελλείμματος. Υπάρχει λοιπόν η εκτίμηση ότι η Επιτροπή τελικά θα χαλαρώσει ελαφρώς τις απαιτήσεις της για το ελληνικό έλλειμμα.
Πόσο ασφαλείς είναι οι καταθέσεις μας;
Η κυβέρνηση έχει εγγυηθεί τις καταθέσεις ως 100.000 ευρώ ανά καταθέτη και ανά τράπεζα. Εξάλλου οι ίδιες οι τράπεζες εγγυώνται τις καταθέσεις ως τραπεζικό σύστημα συνολικά. Συνεπώς, ακόμη και αν κατέρρεε μια ελληνική τράπεζα, το τραπεζικό σύστημα συνολικά θα ανελάμβανε τις υποχρεώσεις της μέσω και των κρατικών τραπεζών.
Θα κρατικοποιηθούν οι ελληνικές τράπεζες;
Ορισμένοι έλληνες τραπεζίτες πιστεύουν ότι αν αρχίσουν οι κρατικοποιήσεις τραπεζών στην Ευρώπη, θα υπάρξουν κρατικοποιήσεις και στην Ελλάδα. Δεν μπορεί κανείς εξάλλου να φανταστεί ότι η κυβέρνηση θα δώσει επιπλέον χρήματα σε μια τράπεζα που κινδυνεύει χωρίς να πάρει τις μετοχές και τον έλεγχό της. Γιατί ενώ μειώνεται το βασικό επιτόκιο του ευρώ,τα επιτόκια που πληρώνουμε εμείς για τα δάνεια ανεβαίνουν;
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μειώνει το επιτόκιο του ευρώ σε μια προσπάθεια στήριξης των τραπεζικών συστημάτων των χωρών-μελών. Αλλά οι τράπεζες συνεχίζουν να δανείζουν με υψηλά επιτόκια τους δανειολήπτες για να στηρίξουν τα έσοδά τους και να καλύψουν τις ζημιές που έχουν από επισφαλή δάνεια και τοξικές επενδύσεις. Βεβαίως αυτή η πρακτική θίγει το σύνολο της οικονομίας και δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς για τους οποίους η κεντρική τράπεζα μειώνει τα επιτόκια, δηλαδή τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης της οικονομίας.
Ποιοι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας θα υποφέρουν περισσότερο;
Το σύνολο του ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο Δημόσιο. Και εφόσον το Δημόσιο έχει πρόβλημα, έχουν όλοι οι κλάδοι. Αυτοί που υποφέρουν περισσότερο είναι όσοι σχετίζονται με την οικοδομή. Το κρισιμότερο σημείο στο άμεσο μέλλον: ποια θα είναι η επίπτωση της κρίσης στον τουρισμό, που αποτελεί τη βασική πηγή εισροής κεφαλαίων από το εξωτερικό, αλλά και την πηγή εισοδήματος για εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες.
Ποιοι κλάδοι θα αναπτυχθούν ταχύτερα μετά την κρίση;
Οι ίδιοι κλάδοι που σήμερα μαστίζονται από την κρίση θα είναι αυτοί που θα απολαύσουν τα μεγαλύτερα κέρδη όταν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στις αγορές και ξεκινήσει πάλι η οικονομική ανάπτυξη.
Τελικά θα τη γλιτώσουμε ως χώρα;
Φυσικά. Εδώ την έχουμε γλιτώσει επί τόσες χιλιετίες. Μια οικονομική κρίση τι μπορεί να μας κάνει; Οσο και αν ακούγεται ντεμοντέ, την Ελλάδα τη σώζει η εσωστρέφειά της. Οι εξαγωγές μας είναι μόνο το 20% του ΑΕΠ, συμπεριλαμβανομένων των εσόδων του τουρισμού, συνεπώς δεν υποφέρουμε και πολύ από τη φτώχεια των άλλων. Δικαιώνονται λοιπόν και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι που έλεγαν «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Αν είχαμε εκσυγχρονιστεί πιο γρήγορα, θα την είχαμε πατήσει…
Του Δαμιανού Βασιλειάδη
Πηγή